Το εκκλησάκι της Αγίας Θέκλας στον Σταυρό

Ένα ταπεινό μνημείο με ιστορικό βάθος και αρχαιολογική βαρύτητα 

Ο Ιερός Ναός της Αγίας Θέκλας βρίσκεται στον Σταυρό Αγίας Παρασκευής, επί της Λεωφόρου Μεσογείων, σε ένα σημείο που για αιώνες λειτουργούσε ως πέρασμα ανάμεσα στην Αθήνα και τα Μεσόγεια. Ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της λιτής, υπαίθριας λατρευτικής παράδοσης της Αττικής.

Η αρχική οικοδόμηση του ναού τοποθετείται γύρω στον 13ο αιώνα, σε ύστερο βυζαντινό πλαίσιο. Ο παλαιότερος ναός, όπως έδειξαν αρχαιολογικές ενδείξεις, ήταν σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Η σημερινή του μορφή, μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλική, χωρίς ιδιαίτερα κοσμήματα ή τοιχογραφικό διάκοσμο, αποδίδεται σε μεταγενέστερη φάση, πιθανότατα των αρχών του 17ου αιώνα. 

Η μετακίνηση του ναού (2001)

Το 2001, στο πλαίσιο της διαπλάτυνσης της Λεωφόρου Μεσογείων, ο ναός κινδύνευε με κατεδάφιση. Με απόφαση των υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού και με συνεργασία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ο ναός μετακινήθηκε κατά 11,5 μέτρα προς τα ανατολικά, διατηρώντας πλήρως τη μορφή και την υπόστασή του. Κατά την αποκάλυψη της παλαιάς θεμελίωσης, ήρθαν στο φως σημαντικά ευρήματα:

• κατάλοιπα του παλαιότερου ναού,
• υπόσκαφο χριστιανικό νεκροταφείο με τουλάχιστον είκοσι τάφους,
• και spolia από παλαιοχριστιανικά αρχιτεκτονικά μέλη.

Τα στοιχεία αυτά επιβεβαίωσαν ότι η θέση χρησιμοποιούνταν ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ως τόπος λατρείας ή ταφής. 

Ο κίονας του μοναχού Νεοφύτου (1238)
Στον περίβολο του ναού σώζεται αρράβδωτος κιόνας από πεντελικό μάρμαρο, ύψους 3,45 μ., που φέρει επιγραφή χαραγμένη το έτος 1238. Πρόκειται για μοναδικό δείγμα αφιερωματικού ή προσκυνηματικού οδοδείκτη, που σχετίζεται με τη Μονή του Αγίου Ιωάννη του Κυνηγού στον Υμηττό, την οποία και πιθανόν υπηρέτησε ο ίδιος ο μοναχός Νεόφυτος, το όνομα του οποίου αναφέρεται καθαρά. 

Το κείμενο της επιγραφής (σε αρχαία ελληνικά):

Ζητεῖς μαθὼν ὁδοιπορεῖν τόνδε τὸν τρόπον·
ἀρχὴν ἀποσκόπευσον αὐτοῦ καὶ τέλος.
Καὶ τίς ὁ τοῦτον τερματώσας ἐκ πόθου;
Νεόφυτος τ᾽ ὄνομα, λάτρης Κυρίου.
Αἴτησον αὐτῷ ψυχικὴν σωτηρίαν,
ὅστις ποτ᾽ ἂν ᾖ καὶ παριὼν ἐνθάδε.

Μετάφραση:

Αν θέλεις να μάθεις πώς να βαδίζεις αυτό τον δρόμο,
κοίταξε καλά την αρχή του και το τέλος του.
Και ποιος ήταν εκείνος που τον περπάτησε με πόθο;
Νεόφυτος είναι το όνομά μου, δούλος του Κυρίου.
Ζήτησε γι’ αυτόν τη σωτηρία της ψυχής του,
όποιος κι αν είσαι και περνάς από εδώ.

Η επιγραφή αυτή αποτελεί μοναδικό παράδειγμα προσωπικού πνευματικού αποτυπώματος στην ύπαιθρο της μεσοβυζαντινής Αττικής. Ο τόνος της είναι σχεδόν ποιητικός, ενσωματώνοντας φιλοσοφική προβληματική για την πορεία του ανθρώπου και καλώντας τον αναγνώστη, αιώνες αργότερα, σε προσευχή. 

Σήμερα, ο ναός συνεχίζει να λειτουργεί ως ενοριακός τόπος λατρείας. Η ετήσια εορτή του στις 24 Σεπτεμβρίου συγκεντρώνει πιστούς από την ευρύτερη περιοχή. Ωστόσο, πέρα από τη λειτουργική του σημασία, αποτελεί ένα μικρό, λιτό μνημείο με σπάνια ιστορική συνέχεια: ένας χώρος όπου συναντιούνται η καθημερινότητα της λατρείας, η τοπική παράδοση και το πνεύμα του χρόνου.