Ο Λέων της Χαιρώνειας στήθηκε προς τιμήν των Θηβαίων Ιερολοχιτών που έπεσαν στη Μάχη της Χαιρώνειας τον Αύγουστο του 338 π.Χ. 
Αντίπαλοι στη μάχη ήταν ο στρατός του Φιλίππου Β' της Μακεδονίας από τη μία πλευρά και συνασπισμός δυνάμεων της Νότιας Ελλάδας από την άλλη (στρατεύματα της Αθήνας, της Κορίνθου, της Κέρκυρας, της Λευκάδας, της Αχαΐας, των Μεγάρων, της Ακαρνανίας, της Εύβοιας και του Κοινού των Βοιωτών, ηγέτιδα του οποίου ήταν η Θήβα). Νικητές αναδείχθηκαν οι Μακεδόνες του Φιλίππου (και του Αλέξανδρου που ήταν 18 ετών).
Μετά τη νίκη του ο Φίλιππος επιθεωρούσε τους νεκρούς και στεκόμενος στο μέρος που κείτονταν οι τριακόσιοι (Ιερολοχίτες) παραταγμένοι απέναντι από τις σάρισες και αναμεμιγμένοι με άλλους νεκρούς, τους θαύμασε και έμαθε ότι πρόκειται για τον "λόχο των εραστών και των ερωμένων". Τότε, δάκρυσε και είπε: "Να χαθούν όσοι υποπτεύονται ότι αυτοί οι άνδρες μπορεί να έπραξαν ή υπέστησαν κάτι επαίσχυντο" επέτρεψε δε, την ταφή των νεκρών.
Ο Λέων της Χαιρώνειας στήθηκε για να σημαδεύσει το σημείο ταφής τους. Πράγματι, ανασκαφές στο σημείο έφεραν στο φως τους σκελετούς 254 ανδρών και μέρος του οπλισμού τους. Έχει ύψος 5,50 μ. και αναπαρίσταται καθιστό στα πίσω πόδια. Το λιοντάρι θεωρείται ότι συμβολίζει τον ηρωισμό των στρατιωτών της Θήβας, τον οποίο είχε αναγνωρίσει και ο ίδιος ο Φίλιππος Β΄.
Με το πέρασμα του χρόνου το γλυπτό κατέρρευσε και μεγάλα τμήματά του καταχώθηκαν. Στις αρχές του 19ου αιώνα περιηγητές εντόπισαν το κεφάλι και μέλη του λίθινου λιονταριού, ενώ μετά τη συγκρότηση ελεύθερου ελληνικού κράτους άρχισαν οι προσπάθειες αναστήλωσής του. Oι προσπάθειες τελικά καρποφόρησαν το 1904, όταν με τη συνδρομή του γλύπτη Λ. Σώχου τμήματα του πρωτοτύπου υπέστησαν εκ νέου επεξεργασία, ενώ τα χαμένα τεμάχια συμπληρώθηκαν με γκρίζο λίθο Λιβαδειάς. Το λιοντάρι στήθηκε σε σύγχρονη μεγαλοπρεπή βάση ύψους 3 μέτρων, ενώ ο περίβολος περιστοιχίστηκε με κυπαρίσσια, υπογραμμίζοντας τον ταφικό χαρακτήρα της θέσης.
Να σας πω μερικά ακόμα σχετικά με τη μάχη αλλά και το μετά αυτής
👉 Το κοινό των Βοιωτών που αποτελούνταν από το σύνολο των Βοιωτικών πόλεων (29 πόλεις) ήταν σύμμαχος του Φιλίππου. Οι Αθηναίοι για τους πάρουν με το μέρος τους, έστειλαν να τους πείσει ο περίφημος ρήτορας Δημοσθένης, ο οποίος μετά τη μάχη διαφεύγει και συνεχίζει με τη ρητορική του να είναι πολέμιος των Μακεδόνων.
👉 Στη μάχη της Χαιρώνειας συμμετείχε ο 18χρονος Αλέξανδρος (ο Μέγας). Κατά μια εκδοχή ο Φίλιππος του παραχώρησε τη συνολική διοίκηση, κατά μια άλλη ήταν επικεφαλής των "Εταίρων" (επίλεκτο Μακεδονικό Ιππικό) στη μια πλευρά της μάχης.
Για κάποιους η μάχη της Χαιρώνειας ήταν το βάπτισμα πυρός του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Υπάρχει όμως και η εκδοχή που λέει πως το βάπτισμα πυρός το είχε πάρει δύο χρόνια νωρίτερα (στα 16 του) σε μάχη που νίκησε κάποιο Θρακικό φύλο.
👉 Ο Ιερός Λόχος κατά τον Πλούταρχο, «ἔνιοι δέ φασιν ἐξ ἐραστῶν καὶ ἐρωμένων γενέσθαι τὸ σύστημα τοῦτο». Αυτό που οδήγησε στη δημιουργία αυτού του στρατιωτικού σώματος είναι, όπως σχολιάζει ο Πλούταρχος, το ότι μια μονάδα που βασίζεται στην αγάπη και τη φιλία του ερώμενου (Μαθητή) και του εραστή (Δασκάλου), κάνει πιο δύσκολο σε κάποιον να την εγκαταλείψει κατά τη διάρκεια της μάχης. Είναι χαρακτηριστικό πως οι αρχαίοι συγγραφείς συχνά παραθέτουν τη Θήβα ως μια από τις δυο πόλεις - κράτη της ηπειρωτικής αρχαίας Ελλάδας (η άλλη ήταν η Ήλις, στην σημερινή Ηλεία), όπου ενθαρρύνονταν οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και εφήβων.
👉 Μετά τη μάχη, την ίδια χρονιά ο Φίλιππος δημιουργεί το "Συνέδριο της Κορίνθου" που δεν ήταν παρά μια Ομοσπονδία μεταξύ των Ελληνικών Κρατών. Που να μείνουν όμως ενωμένα τα Ελληνικά Κράτη. Οι Αθηναίοι συνέχιζαν να αμφισβητούν την υπεροχή των Μακεδόνων. Εν τω μεταξύ ο Φίλιππος πεθαίνει και τον διαδέχεται ο Αλέξανδρος, που τρία χρόνια μετά τη μάχη της Χαιρώνειας και μη ανεχόμενος την αμφισβήτηση, ισοπεδώνει τη Θήβα, γεγονός που κάνει τους Αθηναίους ν' αλλάξουν πορεία κα να συνταχθούν μαζί του. Τότε ξεκινάει και η μεγάλη του πορεία σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο.
👉 Με τη μάχη της Χαιρώνειας ξεκινά η Ελληνιστική περίοδος.
