Ο Άγιος Νικόλαος του κτήματος Θων

Ο ναός του Αγίου Νικολάου Θων κτίστηκε σύμφωνα με σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστασίου Μεταξά – και όχι του Τσίλερ όπως αποδίδονταν μέχρι πρόσφατα – και εγκαινιάστηκε στις 26 Μαρτίου 1895. Είναι ότι έχει απομείνει πια από την περίφημη έπαυλη Θων και τον πανέμορφο κήπο με τη γλυπτοθήκη που σχεδίασε ο Ερνέστος Τσίλερ, γύρω στο 1900.
Βρίσκονταν εντός του κτήματος Θων, κτήμα οκτώ στρεμμάτων στη συμβολή των Λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας και πήρε το όνομα του ιδιοκτήτη του Νικολάου Θων, (Γερμανός στην καταγωγή, γεννημένος το 1850 στην Ελλάδα, Υπασπιστής του Όθωνα και επιμελητής της Βασιλικής Περιουσίας του Γεωργίου του Α’). Το κτήμα καταλάμβανε ολόκληρη την έκταση του σημερινού οικοδομικού τετραγώνου που περικλείεται από τις Λεωφόρους Αλεξάνδρας, Κηφισίας και τις οδούς Αιτωλίας και Θεοφάνους. Στον ελεύθερο χώρο του υπήρχε ο μικρός ναός του Αγίου Νικολάου (έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο και έργο τέχνης).
 
Τη δεκαετία του 1880, ο Θων έκτισε στο κτήμα έπαυλη, με πανέμορφο κήπο, που φιλοξενούσε πολλά έργα γνωστών Ελλήνων γλυπτών, όπως του Γεωργίου Βρούτου και του Γεωργίου Βιτάλη, καθώς και πενήντα προτομές Ελλήνων αγωνιστών και φιλελλήνων, από τα οποία δεν σώθηκε τίποτα…
 
Το 1921 το κτήμα πουλήθηκε και στη συνέχεια λειτούργησε κατά καιρούς ως κλινική, σχολείο, μπυραρία, στρατώνας, φυλακή, αλλά και κατοικία. Το 1944 η έπαυλη ανατινάχθηκε στη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1947, κατεδαφίστηκε.
Μέχρι το 1950 επιβίωνε ακόμα ο κήπος της έπαυλης στη δροσιά του οποίου λειτουργούσε αναψυκτήριο.
Στα τέλη του 20ου αιώνα τη θέση του κήπου πήραν πολυόροφες οικοδομές και το μόνο που θυμίζει την ιστορία του κτήματος είναι τα 4 στρέμματα ελεύθερης κίνησης και ο ναός, κάτω από την πολυόροφη σκιά της εταιρικής ματαιοδοξίας, την οποία δυστυχώς δεν μπόρεσαν να σταματήσουν οι προσπάθειες τοπικών φορέων που ήθελαν τον χώρο πάρκο.  Για την ιστορία και ενώ το πολυώροφο κτίριο δίπλα στο εκκλησάκι είχε ολοκληρωθεί με τις υπ' αριθμό 3117 - 3118/2004 αποφάσεις του Ε΄ Τμήματος του ΣτΕ υπό επταμελή σύνθεση και εισηγήτρια την Αικ. Σακελλαροπούλου, κρίθηκε παράνομο τόσο το Προεδρικό Διάταγμα με το οποίο τροποποιήθηκε το ρυμοτομικό σχέδιο που καταλαμβάνει το πρώην κτήμα Θων στους Αμπελόκηπους όσο και η οικοδομική άδεια του κτηρίου. Στο ΣτΕ είχαν προσφύγει Πολιτιστικοί Σύλλογοι και κάτοικοι της περιοχής των Αμπελοκήπων. Η Ελληνική πολιτεία όμως και ο Δήμος Αθηναίων είχαν άλλη άποψη...
Ο Ναός όπως ήταν φυσικό, δέχτηκε τη μανία κάθε λογής κανίβαλου και για πολλά χρόνια ήταν σε άθλια κατάσταση. Το 2020 ολοκληρώθηκε έργο δομικής και αισθητικής αποκατάστασής του, ενταγμένο στο Επιχειρησιακό Περιφερειακό Πρόγραμμα ΑΤΤΙΚΗ 2014-2020 συνολικού προϋπολογισμού 550.000 ευρώ, Το έργο υλοποιήθηκε από τις Διευθύνσεις Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.