Σε απόσταση 2,5 χλμ νότια του οικισμού της Παιανίας Αττικής, στη θέση Χαλιδού, βρίσκονται οι δύο ενωμένοι ναοί του Αγ. Νικολάου και του Αγ. Σάββα. Είναι κηρυγμένο «..ως προέχον βυζαντινόν μνημείο» (Β.Δ 9-7-1923, Φ.Ε.Κ. 194/Α/17-7-1923). Το σύνθετο αυτό μνημείο παρουσιάζει εξαιρετικό αρχαιολογικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.
Αυτό που βλέπετε είναι μετά τις εργασίες αποκατάστασης (προσωπικά θα έλεγα αποασβεστοποίησης) που έγιναν το 2013. Δεν αμφισβητώ τις καλές προθέσεις των πιστών που ασβεστώνουν (ενίοτε και τοιχογραφίες), αλλά δυστυχώς καταστρέφουν. Η αποασβεστοποίηση αυτή κόστισε 120.000 € όπως βρήκα. Χαλάλι... Στο τελείωμα θα βρείτε και δύο φωτογραφίες (όχι δικές μου) από το πριν την αποασβεστοποίηση.
Ήταν κλειστό. Δεν κατάφερα να το δω εσωτερικά. Next time...
(αγνώστου)
Νίκου Κοκκινάκη
Ήταν κλειστό. Δεν κατάφερα να το δω εσωτερικά. Next time...
Η θέση Χαλιδού, όπως φαίνεται έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην αρχαιότητα ως οικισμός, μέχρι να εξαφανιστεί την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Μάλιστα, λίγο παραπέρα από τον Άγιο Νικόλαο, υπάρχουν απομεινάρια αρχαίου υδραγωγείου. Υπήρξε τμήμα του τσιφλικιού του Καρελά.
Διαβάζοντας στο απαρχαιωμένο (μήπως πρέπει να φτιαχτεί κάποια στιγμή? Περιφέρεια ακούει κανείς?) byzantineattica.eie.gr - ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ:
Είναι μονόχωρος σταυροειδής με τρούλο και διατηρεί τοιχογραφίες τριών διαφορετικών εποχών. Αρχικά είχε χρονολογηθεί στους χρόνους της τουρκοκρατίας, λόγω των μικρών ανοιγμάτων και άλλων αρχιτεκτονικών στοιχείων. Όταν όμως οι τοιχογραφίες του τρούλου χρονολογήθηκαν στην εποχή των Κομνηνών, τότε και αναχρονολογήθηκε. Ωστόσο, επειδή στην επανεξέταση δεν φάνηκε να έχει στοιχεία χαρακτηριστικά της κομνήνειας εποχής, τίποτε δεν αποκλείει το να χτίστηκε αρκετά ή πολύ πριν την τοιχογράφησή του. Αν ωστόσο -κατά τον καθηγητή Μπούρα- είναι σύγχρονος με τις τοιχογραφίες του, τότε βρισκόμαστε για ακόμα μια φορά μπροστά σ’ ένα κτίσμα χωρίς φιλόδοξες αρχιτεκτονικές προθέσεις, μακριά από τα ρεύματα της εποχής του.
Στην κορυφή του ψηλού τρούλου δεσπόζει ο Παντοκράτορας μέσα σε κύκλο, με ένσταυρο φωτοστέφανο και αυστηρό ύφος, να ευλογεί. Ο τύπος αυτός απαντά σε πολλούς μεσοβυζαντινούς τρούλους. Τον Παντοκράτορα περιβάλλουν η Παναγία σε μετάλλιο, η Ετοιμασία του θρόνου και αγγελικά τάγματα, τα οποία παρεμβάλλονται. Η ένταξη της Παναγίας στο εικονογραφικό πρόγραμμα (συμβολική της ενσάρκωσης του Λόγου, η Ετοιμασία (συμβολική της δόξας της Δευτέρας Παρουσίας) αλλά και τα αγγελικά τάγματα (έμφαση του λόγου του Παντοκράτορα ως κυρίαρχου του Σύμπαντος), συμφωνούν απόλυτα με την παράδοση της εικονογραφικής παράδοσης κατά τον 12ο αιώνα που είναι η απότιση φόρου τιμής στον κυρίαρχο του σύμπαντος. Η αείμνηστη Ντούλα Μουρίκη χρονολόγησε τις τοιχογραφίες της Χαλιδούς στο τελευταίο τέταρτο του 12ου αιώνα. Η δε τεχνοτροπία του τρούλου, τις εντάσσει στη μνημειακή τάση της υστεροκομνήνειας ζωγραφικής. Διατηρούνται σε όχι καλή κατάσταση και κάπως αποσπασματικά. Παρ’ όλα αυτά, παρέχουν πολύτιμη μαρτυρία για την καλλιτεχνική παραγωγή σ’ αυτή την απομακρυσμένη επαρχία του τέλους του 12ου αιώνα, και για τον λόγο αυτόν αποκτούν ιδιαίτερη αξία.
Είναι μονόχωρος σταυροειδής με τρούλο και διατηρεί τοιχογραφίες τριών διαφορετικών εποχών. Αρχικά είχε χρονολογηθεί στους χρόνους της τουρκοκρατίας, λόγω των μικρών ανοιγμάτων και άλλων αρχιτεκτονικών στοιχείων. Όταν όμως οι τοιχογραφίες του τρούλου χρονολογήθηκαν στην εποχή των Κομνηνών, τότε και αναχρονολογήθηκε. Ωστόσο, επειδή στην επανεξέταση δεν φάνηκε να έχει στοιχεία χαρακτηριστικά της κομνήνειας εποχής, τίποτε δεν αποκλείει το να χτίστηκε αρκετά ή πολύ πριν την τοιχογράφησή του. Αν ωστόσο -κατά τον καθηγητή Μπούρα- είναι σύγχρονος με τις τοιχογραφίες του, τότε βρισκόμαστε για ακόμα μια φορά μπροστά σ’ ένα κτίσμα χωρίς φιλόδοξες αρχιτεκτονικές προθέσεις, μακριά από τα ρεύματα της εποχής του.
Στην κορυφή του ψηλού τρούλου δεσπόζει ο Παντοκράτορας μέσα σε κύκλο, με ένσταυρο φωτοστέφανο και αυστηρό ύφος, να ευλογεί. Ο τύπος αυτός απαντά σε πολλούς μεσοβυζαντινούς τρούλους. Τον Παντοκράτορα περιβάλλουν η Παναγία σε μετάλλιο, η Ετοιμασία του θρόνου και αγγελικά τάγματα, τα οποία παρεμβάλλονται. Η ένταξη της Παναγίας στο εικονογραφικό πρόγραμμα (συμβολική της ενσάρκωσης του Λόγου, η Ετοιμασία (συμβολική της δόξας της Δευτέρας Παρουσίας) αλλά και τα αγγελικά τάγματα (έμφαση του λόγου του Παντοκράτορα ως κυρίαρχου του Σύμπαντος), συμφωνούν απόλυτα με την παράδοση της εικονογραφικής παράδοσης κατά τον 12ο αιώνα που είναι η απότιση φόρου τιμής στον κυρίαρχο του σύμπαντος. Η αείμνηστη Ντούλα Μουρίκη χρονολόγησε τις τοιχογραφίες της Χαλιδούς στο τελευταίο τέταρτο του 12ου αιώνα. Η δε τεχνοτροπία του τρούλου, τις εντάσσει στη μνημειακή τάση της υστεροκομνήνειας ζωγραφικής. Διατηρούνται σε όχι καλή κατάσταση και κάπως αποσπασματικά. Παρ’ όλα αυτά, παρέχουν πολύτιμη μαρτυρία για την καλλιτεχνική παραγωγή σ’ αυτή την απομακρυσμένη επαρχία του τέλους του 12ου αιώνα, και για τον λόγο αυτόν αποκτούν ιδιαίτερη αξία.
Πριν την αποασβεστοποίηση:
(αγνώστου)
Νίκου Κοκκινάκη