Η εκκλησία ονομάζεται «Καπνικαρέα», «Καμουκαρέα», «Καμουχαριώτισσα». Η ονομασία προέρχεται είτε από τη λέξη «Καπνικάριος», που σήμαινε το πιθανό επάγγελμα του κτήτορα, εισπράκτορα δηλαδή του «καπνικού» φόρου (φόρου καπνοδόχου, φόρου οικοδομών), που πρώτος είχε επιβάλει ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α’ (802-811), είτε από πιθανή γειτνίαση της εκκλησίας με τα εργαστήρια των «καμουκάδων» η «καμουχάδων» (μεταξωτών υφασμάτων), είτε γιατί η εικόνα ήταν σκεπασμένη με «καμουκά», είτε γιατί έκανε θαύματα - χάρες (κάμνει χάρες = καμουχαριώτισσα).
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ονομαζόταν εκκλησία της Βασιλοπούλας και του Πρέντζα. Το 1834 ο ναός κινδύνευσε να ρυμοτομηθεί, αλλά σώθηκε με την επέμβαση του πατέρα του βασιλέα Όθωνα, Λουδοβίκου της Βαυαρίας.
ΜΝΗΜΕΙΟ: ΠΙΣΤΗ: ΕΛΠΙΔΑ
Η Καπνικαρέα, ναός αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου, χτίσθηκε τον 11ο αιώνα με έξοδα ενός «Καπνικάρι», ενός εισπράκτορα δηλαδή του φό- ρου των οικοδομών που επιβαλλόταν για κάθε καπνοδόχο. Ο εξωνάρθη- κας και το πρόπυλο χτίστηκαν στις αρχές του 12ου αιώνα, ενώ το παρεκ- κλήσιο στην όψιμη Φραγκοκρατία.
Αγαπημένος ναός των πιστών Αθηναίων, η Καπνικαρέα είναι σημαντικότατο βυζαντινό μνημείο με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά χαρακτηριστικά. Ανήκει στο σύνθετο τετρακιόνιο, σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο, με τρεις αψίδες στην ανατολική πλευρά και νάρθηκα στη δυτική. Είναι χτισμένη με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα και στην τοιχοποιία της ενσωματώνονται αρχιτεκτονικά μέρη παλαιοχριστιανικών μνημείων.
Η ιστόρηση του ναού έγινε σε δύο φάσεις, μία στις αρχές του 20ου αιώνα από άγνωστο ζωγράφο στον εξωνάρθηκα, το νάρθηκα και το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και μία στα μέσα του 20ου αιώνα από τον Φώτη Κόντογλου και τους μαθητές του στον κυρίως ναό και το Ιερό.
Το 1864 το πολεοδομικό σχέδιο του αρχιτέκτονα Leo von Klenze προέβλεπε την κατεδάφιση του μνημείου για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας επί της Ερμού, ενέργεια που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε.
Απ' την παλιά σου εποχή τίποτε δεν σου μένει και κάθε μέρα κι από μια ανάμνηση σου σβήνει οι πιο αρχαίοι σου κάτοικοι περνούνε πια για ξένοι και θαύμα πως εσώθηκαν μέσα στα τόσα νέα
ΕΛΠΙΔΑ: ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ: ΠΑΡΑΤΑΣΗ
Η συνεχής λειτουργία της Καπνικαρέας, η αιθάλη των κεριών, η ατμοσφαιρική ρύπανση, οι αυξομειώσεις της υγρασίας, οι παλαιότερες επεμβάσεις που έχουν αστοχήσει και οι κραδασμοί από τη διάνοιξη της σήραγγας του μετρό, επιδείνωσαν την κατάσταση διατήρησης της τοιχοποιίας και των τοιχογραφιών. Η αναπόφευκτη φθορά, η αλλοίωση των πρώτων υλών των μνημείων από το πέρασμα του χρόνου μπορεί να παρασύρει τη μνήμη σε λήθη. Οι επεμβάσεις συντήρησης είναι ο συνεχής αγώνας για αποκατάσταση των φθορών. Ελπίδα για την παράταση της ζωής του μνημείου.
Από το 2009, η ΕΦΑΑ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο ανήκει ο ναός, έχει σε εφαρμογή ένα συνεχές πρόγραμμα επεμβάσεων συντήρησης επείγοντος και σωστικού χαρακτήρα για τις πολύ ευαίσθητες τοιχογραφίες με στόχο την καλύτερη προστασία τους και την παράταση της αντοχής τους.
Αντιγράφοντας από την επιγραφή στο πίσω μέρος του Ναού:
Η Καπνικαρέα, ναός αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου, χτίσθηκε τον 11ο αιώνα με έξοδα ενός «Καπνικάρι», ενός εισπράκτορα δηλαδή του φό- ρου των οικοδομών που επιβαλλόταν για κάθε καπνοδόχο. Ο εξωνάρθη- κας και το πρόπυλο χτίστηκαν στις αρχές του 12ου αιώνα, ενώ το παρεκ- κλήσιο στην όψιμη Φραγκοκρατία.
Αγαπημένος ναός των πιστών Αθηναίων, η Καπνικαρέα είναι σημαντικότατο βυζαντινό μνημείο με ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά χαρακτηριστικά. Ανήκει στο σύνθετο τετρακιόνιο, σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο, με τρεις αψίδες στην ανατολική πλευρά και νάρθηκα στη δυτική. Είναι χτισμένη με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα και στην τοιχοποιία της ενσωματώνονται αρχιτεκτονικά μέρη παλαιοχριστιανικών μνημείων.
Η ιστόρηση του ναού έγινε σε δύο φάσεις, μία στις αρχές του 20ου αιώνα από άγνωστο ζωγράφο στον εξωνάρθηκα, το νάρθηκα και το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και μία στα μέσα του 20ου αιώνα από τον Φώτη Κόντογλου και τους μαθητές του στον κυρίως ναό και το Ιερό.
Το 1864 το πολεοδομικό σχέδιο του αρχιτέκτονα Leo von Klenze προέβλεπε την κατεδάφιση του μνημείου για τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας επί της Ερμού, ενέργεια που τελικά δεν πραγματοποιήθηκε.
Απ' την παλιά σου εποχή τίποτε δεν σου μένει και κάθε μέρα κι από μια ανάμνηση σου σβήνει οι πιο αρχαίοι σου κάτοικοι περνούνε πια για ξένοι και θαύμα πως εσώθηκαν μέσα στα τόσα νέα
ΕΛΠΙΔΑ: ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ: ΠΑΡΑΤΑΣΗ
Η συνεχής λειτουργία της Καπνικαρέας, η αιθάλη των κεριών, η ατμοσφαιρική ρύπανση, οι αυξομειώσεις της υγρασίας, οι παλαιότερες επεμβάσεις που έχουν αστοχήσει και οι κραδασμοί από τη διάνοιξη της σήραγγας του μετρό, επιδείνωσαν την κατάσταση διατήρησης της τοιχοποιίας και των τοιχογραφιών. Η αναπόφευκτη φθορά, η αλλοίωση των πρώτων υλών των μνημείων από το πέρασμα του χρόνου μπορεί να παρασύρει τη μνήμη σε λήθη. Οι επεμβάσεις συντήρησης είναι ο συνεχής αγώνας για αποκατάσταση των φθορών. Ελπίδα για την παράταση της ζωής του μνημείου.
Από το 2009, η ΕΦΑΑ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο ανήκει ο ναός, έχει σε εφαρμογή ένα συνεχές πρόγραμμα επεμβάσεων συντήρησης επείγοντος και σωστικού χαρακτήρα για τις πολύ ευαίσθητες τοιχογραφίες με στόχο την καλύτερη προστασία τους και την παράταση της αντοχής τους.
