Ηρακλής, Πεντέλη, Ελληνική Επανάσταση, μπαρούτι, σοκολάτα… Όλα έχουν κάποια σχέση με το εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης που βρίσκεται στην οδό Μητροπόλεως, παλιότερα κάτω από το Υπουργείο Παιδείας, σήμερα κάτω από πολυτελέστατο ξενοδοχείο και που όλοι έχουμε προσπεράσει κάποια στιγμή χωρίς να του δώσουμε σημασία.
Ας τα δούμε με τη σειρά:
Α’ ΗΡΑΚΛΗΣ: Ο Στράβων στο σημείο που βρίσκεται το εκκλησάκι τοποθετεί τις «Διοχάρους Πύλαι». Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, δίπλα σε πύλες έφτιαχναν δύο πράγματα. Λουτρά και Ιερά σχετικά με Γυμνάσια. Εκεί λοιπόν έφτιαξαν Ιερό του Ηρακλή από τις πέτρες του οποίου (ερείπιο ήταν – δεν το γκρέμισαν) φτιάχτηκε τον 16ο αιώνα το εκκλησάκι. Κατά μία εκδοχή από τη δύναμη του Ηρακλή πήρε και το όνομά του. Η άλλη εκδοχή λέει πως από αυτό το εκκλησάκι της Παναγίας, έπαιρναν δύναμη οι ετοιμόγεννες γυναίκες.
Β’ ΠΕΝΤΕΛΗ: Το Εκκλησάκι δεν χτίστηκε μόνο του. Γύρω του υπήρχαν κτίσματα και όλο μαζί το συγκρότημα αποτελούσε μετόχι της Μονής Πεντέλης. Τα γύρω κτίσματα κατεδαφίστηκαν κάπου στη δεκαετία του ’50 για να διανοιχτεί η Μητροπόλεως και να χτιστεί το Υπουργείο Παιδείας. Επειδή ήταν μετόχι της Ιερά Μονής Πεντέλης οι παλιοί Αθηναίοι έλεγαν το εκκλησάκι και «Παναγία Μεντελίτισσα», παραφράζοντας το Πεντελίτισσα.
Επίσης την έλεγαν και «Παναγία του Ροδακιού» ή «Μετόχι του Ροδακιού» επειδή έτσι έλεγαν εκεί τη συνοικία.
Στο μετόχι αυτό λέγεται πως φιλοξενήθηκε προκειμένου να διδάξει και μέχρι να κατηγορηθεί για προσηλυτισμό, ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης (Ο Φτωχούλης του Θεού).
Γ’ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ & ΜΠΑΡΟΥΤΙ: Στα οικήματα του μετοχίου κατά τη διάρκεια της επανάστασης φτιαχνόταν μπαρούτι. Το πρωί αργά, αργά σε μικρές ποσότητες, με τις ευλογίες των Τούρκων που νόμιζαν πως το μπαρούτι ήταν για τους δικούς τους στην Ακρόπολη. Το βράδυ με πυρετώδεις ρυθμούς για τους αγωνιστές της επανάστασης. Το μπαρούτι για τους αγωνιστές έφευγε με δύο τρόπους. Είτε μέσω της υπόγειας στοάς που βρίσκεται κάτω από την Αγία Τράπεζα και λέγεται πως φτάνει μέχρι την Καισαριανή, είτε με το καλάθι της κυρά Μανώλαινας (Μαρία Μπινιάρη) που πήγαινε τα άπλυτα για πλύσιμο στον Ιλισό.
Στη στοά κάτω από την Αγία Τράπεζα έκρυψε η Μονή Πεντέλης, προκειμένου να διασώσει, πολύτιμα κειμήλια και τίτλους ιδιοκτησιών και προνομίων. Τίποτα δεν διασώθηκε όταν ο Ομέρ Βρυώνης το 1821, μπήκε στην Αθήνα.
ΜΠΑΡΟΥΤΙ & ΣΟΚΟΛΑΤΑ: Το μπαρούτι το έφτιαχνε ο μαστρο-Παυλής ο μπαρουξής, ο γιός του οποίου, το 1841 έφτιαξε στη διασταύρωση των οδών Αιόλου & Βύσσης το «Γλυκισματοποιείον Παυλίδου» και σήμερα εμείς όλοι τρώμε τις επώνυμες σοκολάτες.
Καλά, αυτό με τη σοκολάτα δεν είναι και τόσο σχετικό με το εκκλησάκι, αλλά ήθελα να το αναφέρω.
Πηγές:
Α’ ΗΡΑΚΛΗΣ: Ο Στράβων στο σημείο που βρίσκεται το εκκλησάκι τοποθετεί τις «Διοχάρους Πύλαι». Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, δίπλα σε πύλες έφτιαχναν δύο πράγματα. Λουτρά και Ιερά σχετικά με Γυμνάσια. Εκεί λοιπόν έφτιαξαν Ιερό του Ηρακλή από τις πέτρες του οποίου (ερείπιο ήταν – δεν το γκρέμισαν) φτιάχτηκε τον 16ο αιώνα το εκκλησάκι. Κατά μία εκδοχή από τη δύναμη του Ηρακλή πήρε και το όνομά του. Η άλλη εκδοχή λέει πως από αυτό το εκκλησάκι της Παναγίας, έπαιρναν δύναμη οι ετοιμόγεννες γυναίκες.
Β’ ΠΕΝΤΕΛΗ: Το Εκκλησάκι δεν χτίστηκε μόνο του. Γύρω του υπήρχαν κτίσματα και όλο μαζί το συγκρότημα αποτελούσε μετόχι της Μονής Πεντέλης. Τα γύρω κτίσματα κατεδαφίστηκαν κάπου στη δεκαετία του ’50 για να διανοιχτεί η Μητροπόλεως και να χτιστεί το Υπουργείο Παιδείας. Επειδή ήταν μετόχι της Ιερά Μονής Πεντέλης οι παλιοί Αθηναίοι έλεγαν το εκκλησάκι και «Παναγία Μεντελίτισσα», παραφράζοντας το Πεντελίτισσα.
Επίσης την έλεγαν και «Παναγία του Ροδακιού» ή «Μετόχι του Ροδακιού» επειδή έτσι έλεγαν εκεί τη συνοικία.
Στο μετόχι αυτό λέγεται πως φιλοξενήθηκε προκειμένου να διδάξει και μέχρι να κατηγορηθεί για προσηλυτισμό, ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης (Ο Φτωχούλης του Θεού).
Γ’ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ & ΜΠΑΡΟΥΤΙ: Στα οικήματα του μετοχίου κατά τη διάρκεια της επανάστασης φτιαχνόταν μπαρούτι. Το πρωί αργά, αργά σε μικρές ποσότητες, με τις ευλογίες των Τούρκων που νόμιζαν πως το μπαρούτι ήταν για τους δικούς τους στην Ακρόπολη. Το βράδυ με πυρετώδεις ρυθμούς για τους αγωνιστές της επανάστασης. Το μπαρούτι για τους αγωνιστές έφευγε με δύο τρόπους. Είτε μέσω της υπόγειας στοάς που βρίσκεται κάτω από την Αγία Τράπεζα και λέγεται πως φτάνει μέχρι την Καισαριανή, είτε με το καλάθι της κυρά Μανώλαινας (Μαρία Μπινιάρη) που πήγαινε τα άπλυτα για πλύσιμο στον Ιλισό.
ΜΠΑΡΟΥΤΙ & ΣΟΚΟΛΑΤΑ: Το μπαρούτι το έφτιαχνε ο μαστρο-Παυλής ο μπαρουξής, ο γιός του οποίου, το 1841 έφτιαξε στη διασταύρωση των οδών Αιόλου & Βύσσης το «Γλυκισματοποιείον Παυλίδου» και σήμερα εμείς όλοι τρώμε τις επώνυμες σοκολάτες.
Καλά, αυτό με τη σοκολάτα δεν είναι και τόσο σχετικό με το εκκλησάκι, αλλά ήθελα να το αναφέρω.
- https://www.iaath.gr/index.php/istoria/mnimiakoi-naoi/75-2021-03-16-20-22-15/435-2021-03-16-20-22-38
- https://archaeologia.eie.gr/archaeologia/gr/02_DELTIA/Fortification_Walls.aspx
- https://www.lifo.gr/now/athens/gnorizete-tin-istoria-piso-apo-ekklisaki-tis-agias-dynamis-sti-mitropoleos
- https://vidarchives.gr/reports/2017_12_237