Σύμφωνα με τους μελετητές πρόκειται για Ναό καθαρά Βυζαντινού τύπου, που χρονολογείται στον 13ο - 14ο αιώνα. Σήμερα δεν θα δείτε παρά μόνο ερείπια, όσο στέκουν κι αυτά. Κατά την επίσκεψή μου βρήκα μεγάλο πρόσφατο (2/2024) σκάψιμο εντός του Ναού. Κάποιοι κάτι έψαχναν.
Αναφορές στο ασκητήριο αυτό έχουμε από:
1. Ορλάνδος Α., Μεσαιωνικά Μνημεία της πεδιάδος των Αθηνών και των κλιτύων Υμηττού- Πεντελικού- Πάρνηθος και Αιγάλεω, Ευρετήριον Μεσαιωνικών Μνημείων της Ελλάδος Γ΄, Αθήναι 1933, σ. 194.https://byzantineattica.eie.gr/byzantineattica/view.asp?cgpk=490&xsl=detail&obpk=539&lg=el
Περιοχή: Βαγιάτι, Πεντέλη
Τύπος: Σταυροειδής εγγεγραμμένος
Χρονολογία: 13ος-14ος αι.
Περιγραφή:
Στη θέση Βαγιάτι στην Πεντέλη, σε ύψος 700 μ., στα δεξιά του δρόμου που οδηγεί από την πλατεία Παλαιάς Πεντέλης στη Νέα Μάκρη και πριν φτάσουμε στον Άγιο Πέτρο, βρίσκονται τα ερείπια της σημαντικής αυτής εκκλησίας που αναφέρεται από τον Ορλάνδο. Στην πινακίδα με την ένδειξη Βαγιάτι, χρειάζεται να κατηφορίσει κάποιος αρκετά προκειμένου να δει τα ερείπια αυτά.
Τα ερείπια αυτά ανήκουν σε ναό που - σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα - θα πρέπει να ήταν σταυροειδής εγγεγραμμένος, με ακανόνιστη τοιχοδομία. Ο Ορλάνδος αναφέρει ότι ο καθαρώς βυζαντινός αυτός τύπος, θα πρέπει να αποκλείει την κατασκευή του ναού από φράγκους. Προκειμένου όμως να δικαιολογηθεί η ονομασία Φραγκόκκλησια, πιθανολογεί την παραχώρησή του σε δυτική μοναχική αδελφότητα, ίσως αυτή των Freres Mineurs. Τον ναό χρονολογεί στον 14ο-15ο αιώνα.
2. Ορεσείβιος
Πεντέλη - Το Όρος των Αμώμων
σελ 147
α. Θέση και περιγραφή της εκκλησίας
Η Φραγκοκλησιά βρίσκεται στην πλούσια σε νερά θέση Βαγιάτι (υψ. 636μ.) και έχει χαρακτηριστεί βυζαντινό μνημείο (Φ.Ε.Κ. 144Α/1923).
Τα ερείπια αυτά μελετήθηκαν για πρώτη φορά από τον Αναστάσιο Ορλάνδο, και πολύ αργότερα από τον Χρήστο Νικολόπουλο, φοιτητή της Θεολογικής Σχολής Αθηνών.
Ο Ορλάνδος αναφέρει ότι στο εσωτερικό του ναού υπήρχαν μεγάλα πεύκα, οι ρίζες των οποίων έτειναν να γκρεμίσουν τους τοίχους. Αυτά τα πεύκα παραδόθηκαν στις φλόγες κάποιας παλιάς πυρκαγιάς. Για τον ίδιο το ναό γράφει: «Ο ναός είναι περίπου τετράγωνος 8.20 × 9.10, τύπου σταυροειδούς εγγεγραμμένου μετά τρούλλου. Η κάτοψίς του είναι η αυτή προς την των δικιονίων με μόνην την διαφοράν ότι τους κίονας αντικαθιστώσιν ενταύθα δύο λίαν εξέχουσαι παραστάδες του δυτικού τοίχου, ως συμβαίνει και εν τω εν Αθήναις ναώ των Αγίων
Θεοδώρων. Ο ναός προς ανατολάς καταλήγει εις τρείς ημικυκλικάς κόγχας, προς δυσμάς δε έχει νάρθηκα. Η τοιχοποιία του είναι μάλλον ακανόνιστος, παραμεμιγμένη μετά πλίνθων. Τα φέροντα τον κεντρικόν τρούλλον τέσσαρα τόξα –ων σώζεται σήμερον μόνον το νότιον– ήσαν κατασκευασμένα διά μεγάλων οπτοπλίνθων (0.43 × 0.20 × 0.04). Τα κατά τα τέσσερας γωνίας του περιγεγραμμένου ορθογωνίου διαμερίσματα εκαλύπτοντο δια κυλινδρικών θόλων, κατά το εν τη επαρχία επικρατούν σύστημα».
Σε τι χρησίμευαν οι δύο παράπλευρες από το ιερό ημικυκλικές κόγχες; Φαίνεται πάντως ότι οι κόγχες επικοινωνούσαν μέσω δύο στενών διόδων, εκ των οποίων η μία έχει σφραγιστεί με πέτρες. Η αριστερή κόγχη έχει πλέον καταπέσει, ενώ λίγο πριν από αυτή βρίσκεται επί εδάφους μία μικρή κρύπτη.
Κατά την παρατήρηση του Νικολόπουλου, το ιερό έχει βορειοανατολική κατεύθυνση (60° απόκλιση από την ανατολή) λόγω της κλίσης του εδάφους.
Ο Ορλάνδος χρονολογεί το ναό στο 14ο - 15ο αιώνα. Σύμφωνα με τον Νικολόπουλο (ό.π), από το μέγεθος του ναού και από τα κτίσματα που βρίσκονται δίπλα του, θα πρέπει να αποτέλεσε κάποιο μεγάλο ασκητήριο.
Άγνωστο παραμένει σε ποιον άγιο ήταν αφιερωμένη η εκκλησία. Ως «Φραγκοκλησιά» τη γνωρίζουμε από τα απομνημονεύματα του ηγούμενου της μονής Πεντέλης Κύριλλου Δεγλέρη: «…η λεγομένη Φραγκοκκλησιά εις το Βογιάτι».
Ο Νικολόπουλος ισχυρίζεται πως η εκκλησία αυτή δεν είναι έργο των Φράγκων, μιας και ο τύπος του ναού είναι καθαρά βυζαντινός. Πιθανότατα η εκκλησία εγκαταλείφθηκε με τον ερχομό του Τιμόθεου, και στη συνέχεια να παραχωρήθηκε ή να έγινε κατάληψή της από τους Φράγκους. Αυτό επισημαίνεται και από τον Ορλάνδο, ο οποίος μάλιστα προσθέτει πως η παραχώρηση του ναού έγινε πιθανώς σε κάποια μοναχική αδελφότητα, ίσως αυτή των Freres Mineurs.
β. Υπολείμματα τοιχογραφιών και ο ανάγλυφος σταυρός
Όπως φαίνεται και στις παρακάτω φωτογραφίες, οι τοιχογραφίες του ασκητηρίου δεν υπάρχουν πλέον. Σώζονται όμως δύο μικρά τμήματα ζωγραφικής διακόσμησης στη βάση της της κόγχης του ιερού.
Σε μια κουβέντα που είχα με τον Δ. Δρόλαπα, μου είπε ότι είχε δει κάποτε κάποιο σκαλιστό σταυρό σε μία από τις πέτρες που βρίσκονται σκόρπιες στο έδαφος, όμως την τελευταία φορά που πέρασε από ’κει δεν τον βρήκε πουθενά. Έτσι, σε κάποια από τις πεζοπορείες μας επισκεφθήκαμε τα ερείπια για να ρίξουμε μία ακόμα ματιά. Πράγματι, ο σταυρός υπήρχε, αλλά θαμμένος στο μεγαλύτερο μέρος του – προεξείχε μόνο το πάνω τμήμα. Καθαρίζοντας την πέτρα από το χώμα φάνηκε όλο το σχήμα.
γ. Άλλα κτίσματα
Πλάι στην εκκλησία και στη νότια πλευρά εντοπίζονται λείψανα κτισμάτων καθώς και περίβολος. Λίγο παρακάτω, ανατολικά, βρήκα τα ερείπια δύο καταλυμάτων, τα οποία προφανώς ανήκαν στους ασκητές.
Περιοχή: Βαγιάτι, Πεντέλη
Τύπος: Σταυροειδής εγγεγραμμένος
Χρονολογία: 13ος-14ος αι.
Περιγραφή:
Στη θέση Βαγιάτι στην Πεντέλη, σε ύψος 700 μ., στα δεξιά του δρόμου που οδηγεί από την πλατεία Παλαιάς Πεντέλης στη Νέα Μάκρη και πριν φτάσουμε στον Άγιο Πέτρο, βρίσκονται τα ερείπια της σημαντικής αυτής εκκλησίας που αναφέρεται από τον Ορλάνδο. Στην πινακίδα με την ένδειξη Βαγιάτι, χρειάζεται να κατηφορίσει κάποιος αρκετά προκειμένου να δει τα ερείπια αυτά.
Τα ερείπια αυτά ανήκουν σε ναό που - σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα - θα πρέπει να ήταν σταυροειδής εγγεγραμμένος, με ακανόνιστη τοιχοδομία. Ο Ορλάνδος αναφέρει ότι ο καθαρώς βυζαντινός αυτός τύπος, θα πρέπει να αποκλείει την κατασκευή του ναού από φράγκους. Προκειμένου όμως να δικαιολογηθεί η ονομασία Φραγκόκκλησια, πιθανολογεί την παραχώρησή του σε δυτική μοναχική αδελφότητα, ίσως αυτή των Freres Mineurs. Τον ναό χρονολογεί στον 14ο-15ο αιώνα.
2. Ορεσείβιος
Πεντέλη - Το Όρος των Αμώμων
σελ 147
α. Θέση και περιγραφή της εκκλησίας
Η Φραγκοκλησιά βρίσκεται στην πλούσια σε νερά θέση Βαγιάτι (υψ. 636μ.) και έχει χαρακτηριστεί βυζαντινό μνημείο (Φ.Ε.Κ. 144Α/1923).
Τα ερείπια αυτά μελετήθηκαν για πρώτη φορά από τον Αναστάσιο Ορλάνδο, και πολύ αργότερα από τον Χρήστο Νικολόπουλο, φοιτητή της Θεολογικής Σχολής Αθηνών.
Ο Ορλάνδος αναφέρει ότι στο εσωτερικό του ναού υπήρχαν μεγάλα πεύκα, οι ρίζες των οποίων έτειναν να γκρεμίσουν τους τοίχους. Αυτά τα πεύκα παραδόθηκαν στις φλόγες κάποιας παλιάς πυρκαγιάς. Για τον ίδιο το ναό γράφει: «Ο ναός είναι περίπου τετράγωνος 8.20 × 9.10, τύπου σταυροειδούς εγγεγραμμένου μετά τρούλλου. Η κάτοψίς του είναι η αυτή προς την των δικιονίων με μόνην την διαφοράν ότι τους κίονας αντικαθιστώσιν ενταύθα δύο λίαν εξέχουσαι παραστάδες του δυτικού τοίχου, ως συμβαίνει και εν τω εν Αθήναις ναώ των Αγίων
Θεοδώρων. Ο ναός προς ανατολάς καταλήγει εις τρείς ημικυκλικάς κόγχας, προς δυσμάς δε έχει νάρθηκα. Η τοιχοποιία του είναι μάλλον ακανόνιστος, παραμεμιγμένη μετά πλίνθων. Τα φέροντα τον κεντρικόν τρούλλον τέσσαρα τόξα –ων σώζεται σήμερον μόνον το νότιον– ήσαν κατασκευασμένα διά μεγάλων οπτοπλίνθων (0.43 × 0.20 × 0.04). Τα κατά τα τέσσερας γωνίας του περιγεγραμμένου ορθογωνίου διαμερίσματα εκαλύπτοντο δια κυλινδρικών θόλων, κατά το εν τη επαρχία επικρατούν σύστημα».
Σε τι χρησίμευαν οι δύο παράπλευρες από το ιερό ημικυκλικές κόγχες; Φαίνεται πάντως ότι οι κόγχες επικοινωνούσαν μέσω δύο στενών διόδων, εκ των οποίων η μία έχει σφραγιστεί με πέτρες. Η αριστερή κόγχη έχει πλέον καταπέσει, ενώ λίγο πριν από αυτή βρίσκεται επί εδάφους μία μικρή κρύπτη.
Κατά την παρατήρηση του Νικολόπουλου, το ιερό έχει βορειοανατολική κατεύθυνση (60° απόκλιση από την ανατολή) λόγω της κλίσης του εδάφους.
Ο Ορλάνδος χρονολογεί το ναό στο 14ο - 15ο αιώνα. Σύμφωνα με τον Νικολόπουλο (ό.π), από το μέγεθος του ναού και από τα κτίσματα που βρίσκονται δίπλα του, θα πρέπει να αποτέλεσε κάποιο μεγάλο ασκητήριο.
Άγνωστο παραμένει σε ποιον άγιο ήταν αφιερωμένη η εκκλησία. Ως «Φραγκοκλησιά» τη γνωρίζουμε από τα απομνημονεύματα του ηγούμενου της μονής Πεντέλης Κύριλλου Δεγλέρη: «…η λεγομένη Φραγκοκκλησιά εις το Βογιάτι».
Ο Νικολόπουλος ισχυρίζεται πως η εκκλησία αυτή δεν είναι έργο των Φράγκων, μιας και ο τύπος του ναού είναι καθαρά βυζαντινός. Πιθανότατα η εκκλησία εγκαταλείφθηκε με τον ερχομό του Τιμόθεου, και στη συνέχεια να παραχωρήθηκε ή να έγινε κατάληψή της από τους Φράγκους. Αυτό επισημαίνεται και από τον Ορλάνδο, ο οποίος μάλιστα προσθέτει πως η παραχώρηση του ναού έγινε πιθανώς σε κάποια μοναχική αδελφότητα, ίσως αυτή των Freres Mineurs.
β. Υπολείμματα τοιχογραφιών και ο ανάγλυφος σταυρός
Όπως φαίνεται και στις παρακάτω φωτογραφίες, οι τοιχογραφίες του ασκητηρίου δεν υπάρχουν πλέον. Σώζονται όμως δύο μικρά τμήματα ζωγραφικής διακόσμησης στη βάση της της κόγχης του ιερού.
Σε μια κουβέντα που είχα με τον Δ. Δρόλαπα, μου είπε ότι είχε δει κάποτε κάποιο σκαλιστό σταυρό σε μία από τις πέτρες που βρίσκονται σκόρπιες στο έδαφος, όμως την τελευταία φορά που πέρασε από ’κει δεν τον βρήκε πουθενά. Έτσι, σε κάποια από τις πεζοπορείες μας επισκεφθήκαμε τα ερείπια για να ρίξουμε μία ακόμα ματιά. Πράγματι, ο σταυρός υπήρχε, αλλά θαμμένος στο μεγαλύτερο μέρος του – προεξείχε μόνο το πάνω τμήμα. Καθαρίζοντας την πέτρα από το χώμα φάνηκε όλο το σχήμα.
γ. Άλλα κτίσματα
Πλάι στην εκκλησία και στη νότια πλευρά εντοπίζονται λείψανα κτισμάτων καθώς και περίβολος. Λίγο παρακάτω, ανατολικά, βρήκα τα ερείπια δύο καταλυμάτων, τα οποία προφανώς ανήκαν στους ασκητές.
Τέλος ένα video που δείχνει τη χωμάτινη διαδρομή για να φτάσετε στο μνημείο, από την Πηγή Καρακαντά
Δίπλα στον Ναό (θα περάσετε υποχρεωτικά) βρίσκεται μια όαση με πλατάνια και ένα εγκαταλελειμμένο στρατιωτικό ΤΟΛ. Σημείο που το καλοκαίρι είναι υπέροχο!
Και για όποιον θέλει ολόκληρη τη διαδρομή και όχι τμήμα της, στο video παρακάτω: