Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής μαζί σας, εγώ μια βόλτα ξεκίνησα να κάνω και να βγάλω μερικές φωτογραφίες. Μετά από κάνα 2 χιλιόμετρα περπάτημα, φτάνοντας στο εκκλησάκι και μπαίνοντας μέσα, διαπίστωσα την ύπαρξη τοιχογραφιών, πού όπως καταλαβαίνετε άρχισα να φωτογραφίζω (με κινητό, γιατί στη μηχανή είχα τηλεφακό και βαριόμουν να τον αλλάξω και μετά να τον ξαναλλάξω).
Οι τοιχογραφίες με έκαναν να ψάξω για το εκκλησάκι, που προσωπικά το ήξερα ως "Άγιοι Ασώματοι Πεντέλης". Ψάχνοντας λοιπόν βρήκα αρκετά ενδιαφέροντα.
Ο Ναός εντάσσεται στα Βυζαντινά Μνημεία της Αττικής κατασκευασμένος τον 13ο - 15ο αιώνα και αποδίδεται στον Άγιο Μιχαήλ του Κηπουλούεζη (πηγή). Ψάχνοντας να βρω από που προέρχεται και τι σημαίνει η ονομασία Κηπουλούεζης, για την οποία δεν βρήκα τελικά τίποτα, ανακάλυψα βιβλίο για την Πεντέλη (Πεντέλη, Από τους Βυζαντινούς χρόνους έως τη σύγχρονη εποχή, Μέρος Α', Το όρος των Αμώμων, Ορεσίβιος, 2015) το οποίο μπορείτε να βρείτε εδώ, και από το οποίο παραθέτω αυτούσια την αναφορά στο εκκλησάκι των Αγίων Ασωμάτων της Πεντέλης.
ΣΚΗΤΗ ΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ, ή ΜΟΝΗ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ, ή ΑΓΙΟΙ ΑΣΩΜΑΤΟΙ (ΚΑΜΑΡΙ)
α. Θέση και περιγραφή της εκκλησίας
Η σκήτη βρίσκεται στη θέση Καµάρι (υψ. 790µ.), δίπλα σε πηγή και κοντά σε παλιά λατομεία. Είναι γνωστή µε τα ονόματα «Σκήτη των Ταξιαρχών» ή «Μονή των Φιλοσόφων», ή των
«Τριών Ιεραρχών».
Σήμερα έχει επικρατήσει η ονομασία «Άγιοι Ασώματοι». Κάποιοι ταυτίζουν το ναό µε τον Άγιο Μιχαήλ του Κηπουλούεζη ή Sancti Michaelis de Kypolisto.
Σε αυτή την εκκλησία κατέφτασε ο Τιμόθεος ζητώντας πληροφορίες για τους ασκητές του βουνού.
Σε αυτή την εκκλησία κατέφτασε ο Τιμόθεος ζητώντας πληροφορίες για τους ασκητές του βουνού.
Πρόκειται για μικρή μονόκλιτη βασιλική µε «τυφλό» τρούλλο ο οποίος εκτείνεται ανατολικά σε μεγάλη ηµιεξαγωνική αψίδα ιερού, ενώ δυτικά φέρει νάρθηκα καλυμμένο από ασπίδα. Στη βόρεια πλευρά του νάρθηκα υπάρχει αρκοσόλιο (η λέξη αρκοσόλιον προέρχεται από το λατινικό arcus = αψίδα + solium και σημαίνει θρόνος, νεκρικό κρεβάτι, σαρκοφάγος. Έτσι ονομάζονται οι καμαρωτοί τάφοι που υπάρχουν στις χριστιανικές κατακόμβες).
Ο Ορλάνδος (Ο Αναστάσιος Ορλάνδος (1887- 1979) ήταν Έλληνας αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος, ακαδημαϊκός, ο σπουδαιότερος ερευνητής της ελληνικής αρχιτεκτονικής και ένας από τους θεμελιωτές της επιστήμης της βυζαντινής τέχνης στην Ελλάδα) είχε χρονολογήσει το ναό στον 11ο - 12ο αιώνα. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξε έπειτα από παρατήρηση των κιονίσκων στην πύλη του ιερού και των τοιχογραφιών, που κατ’ αυτόν είναι δείγματα γνήσιας βυζαντινής τέχνης. Ο καθηγητής Χ. Μπούρας (Ο Χαράλαμπος Μπούρας (1933 - 2016) αρχιτέκτονας, μηχανικός, αναστηλωτής μνημείων και ομότιμος καθηγητής της ιστορίας της αρχιτεκτονικής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες αρχιτέκτονες στο χώρο των αναστηλώσεων μνημείων) ανάγει την κατασκευή του ναού στον 13ο - 15ο αιώνα. Σύμφωνα µε τους μελετητές, ως ορθότερη κρίνεται η άποψη του Μπούρα.
β. Τοιχογραφίες
Στο εσωτερικό της σκήτης σώζονται ακόμα οι παλιές τοιχογραφίες. Ο Ορλάνδος τις χαρακτηρίζει ως άριστης «ελληνιστικής» τέχνης τοιχογραφίες, δείγματα γνήσιας βυζαντινής τεχνοτροπίας του 12ου αιώνα. Έκανε όμως λάθος, διότι όπως γράφει ο Λαδάς σε απάντησή του στον Ορλάνδο, οι τοιχογραφίες δημιουργήθηκαν στα µμέσα του 18ου αιώνα από το ζωγράφο Γεώργιο Μάρκο (σύμφωνα με τη wikipedia ο Γεώργιος Μάρκος όταν το 1715 ήρθε στην Αθήνα από το Άργος, έμεινε στη σκήτη των Αγίων Ασωμάτων απ' όπου ξεκίνησε το μεγάλο Αγιογραφικό έργο του).
Σε τρία σημεία της εκκλησίας, όπου το στρώμα των τοιχογραφιών έχει καταστραφεί, προβάλλει από μέσα δεύτερο παλαιότερο στρώμα τοιχογραφιών. Στο πρώτο σημείο διακρίνεται επιγραφή. Στο δεύτερο, µία αρκετά αλλοιωμένη µμορφή Αγίου, ενώ στο τρίτο σημείο βλέπουμε τμήμα ζωγραφικής διακόσμησης. Εφόσον οι επιφανειακές τοιχογραφίες είναι του 18ου αιώνα, αυτές που βρίσκονται από κάτω ποιας χρονολογίας είναι; Όσο για τις τοιχογραφίες του τέμπλου και του ιερού, αυτές επισκευάστηκαν, όπως λέει ο Ορλάνδος, σε μεταγενέστερους χρόνους.
Στις εν λόγω τοιχογραφίες παρατηρούμε τη μορφή του αρχάγγελου Μιχαήλ και του νεαρού Ιησού µε κατεστραμμένους οφθαλμούς. Μια άλλη τοιχογραφία πάνω αριστερά από το ιερό φέρει βαθιά χαράγματα σε όλη την επιφάνειά της. ∆εν μπορούμε να ξέρουμε πόσο παλιές είναι αυτές οι καταστροφές, όμως ανάλογα φαινόμενα κατέγραψε και ο Ορλάνδος. Αυτός όμως δε λέει τίποτε για τον Μιχαήλ και τον Ιησού, αλλά αναφέρει πως οι "εξορυγµένοι οφθαλµοί" εντοπίστηκαν σε μορφές Αγίων.
Διακρίνονται επιπλέον και κάποιες δυσανάγνωστες επιγραφές πάνω στις τοιχογραφίες. Τέλος, εντύπωση προκαλεί η υπερμεγέθης απεικόνιση αγίου σε στάση προσευχής στο άνω αριστερό τμήμα του ιερού.
γ. Το τέμπλο
Το τέμπλο του ναού είναι κτιστό, ενώ η πύλη του ιερού αποτελείται από μαρμάρινους κιονίσκους µε ανάγλυφα κιονόκρανα. ∆ύο όμοια γλυπτά που εικονίζουν σταυρούς και ρόδακες βρίσκονται στη βάση των κιονίσκων. Η ύπαρξη των μαρµάρινων κιονίσκων ώθησε τον Ορλάνδο στο συμπέρασμα ότι κάποτε, ολόκληρο το τέμπλο ήταν από μάρµαρο, όµως κάτι τέτοιο αμφισβητείται από τους μελετητές. Σύμφωνα µε τον ίδιο, οι κιονίσκοι είναι κι αυτοί των βυζαντινών χρόνων. Πάνω στους κιονίσκους βρήκα µε τη χρήση φακού παλιά ακιδογραφήµατα, αποτελούμενα από ακαταλαβίστικες λέξεις, σταυρούς και διάφορα παράξενα σχήματα.
Στις εν λόγω τοιχογραφίες παρατηρούμε τη μορφή του αρχάγγελου Μιχαήλ και του νεαρού Ιησού µε κατεστραμμένους οφθαλμούς. Μια άλλη τοιχογραφία πάνω αριστερά από το ιερό φέρει βαθιά χαράγματα σε όλη την επιφάνειά της. ∆εν μπορούμε να ξέρουμε πόσο παλιές είναι αυτές οι καταστροφές, όμως ανάλογα φαινόμενα κατέγραψε και ο Ορλάνδος. Αυτός όμως δε λέει τίποτε για τον Μιχαήλ και τον Ιησού, αλλά αναφέρει πως οι "εξορυγµένοι οφθαλµοί" εντοπίστηκαν σε μορφές Αγίων.
Διακρίνονται επιπλέον και κάποιες δυσανάγνωστες επιγραφές πάνω στις τοιχογραφίες. Τέλος, εντύπωση προκαλεί η υπερμεγέθης απεικόνιση αγίου σε στάση προσευχής στο άνω αριστερό τμήμα του ιερού.
γ. Το τέμπλο
Το τέμπλο του ναού είναι κτιστό, ενώ η πύλη του ιερού αποτελείται από μαρμάρινους κιονίσκους µε ανάγλυφα κιονόκρανα. ∆ύο όμοια γλυπτά που εικονίζουν σταυρούς και ρόδακες βρίσκονται στη βάση των κιονίσκων. Η ύπαρξη των μαρµάρινων κιονίσκων ώθησε τον Ορλάνδο στο συμπέρασμα ότι κάποτε, ολόκληρο το τέμπλο ήταν από μάρµαρο, όµως κάτι τέτοιο αμφισβητείται από τους μελετητές. Σύμφωνα µε τον ίδιο, οι κιονίσκοι είναι κι αυτοί των βυζαντινών χρόνων. Πάνω στους κιονίσκους βρήκα µε τη χρήση φακού παλιά ακιδογραφήµατα, αποτελούμενα από ακαταλαβίστικες λέξεις, σταυρούς και διάφορα παράξενα σχήματα.
ε. Άλλα κτίσµατα
Στους Ταξιάρχες υπάρχουν και κάποια άλλα κτίσματα. Ένα από αυτά είναι και το κελί των μοναχών το οποίο εφάπτεται µε το νότιο τοίχωμα του ναϋδρίου. Το κελί χωρίζεται σε δύο δωμάτια, όπου το ένα, αυτό που αντικρίζουμε αμέσως µετά την είσοδο είναι εφοδιασμένο µε τζάκι. Τόσο η εκκλησία όσο και το κελί βρίσκονταν σε ερειπιώδη κατάσταση και αναστηλώθηκαν το διάστημα 1994-96.
Όσο για τα καταφύγια που βρίσκονται προσκολλημένα στο δυτικό τοίχωμα του ναού, αυτά είναι κατά πολύ νεότερα· κατασκευάστηκαν το 1939 από τον «αείμνηστο» - κατά τους Πεντελιώτες - λατόµο Μανώλη Μοσχού.
στ΄. Η πηγή
Η σημερινή πηγή βρίσκεται δίπλα στον γέρικο πλάτανο. Η αρχική πηγή βρίσκεται 15-20µ. ανατολικά της σκήτης και το νερό γέμιζε μια τετράγωνη στέρνα, λίγο πιο κάτω, προς την αφετηρία της παρακείμενης ρεματιάς. Πολύ κοντά βρίσκεται και μια µμεγάλη μαρμάρινη γούρνα η οποία θα πρέπει να ήταν σε χρήση σε πολύ παλαιότερους χρόνους. Έτσι είχαν τα πράγματα μέχρι το 1986, ώσπου κάποιοι αποφάσισαν να χαλάσουν την πηγή, ενώ αργότερα μια ομάδα προσκόπων «έπιασε» το νερό λίγο πιο πάνω. Το 1996, µε την αναστήλωση του ναού κατασκευάστηκε νέα πηγή, αυτή που βλέπουμε μέχρι σήμερα.
Στους Ταξιάρχες υπάρχουν και κάποια άλλα κτίσματα. Ένα από αυτά είναι και το κελί των μοναχών το οποίο εφάπτεται µε το νότιο τοίχωμα του ναϋδρίου. Το κελί χωρίζεται σε δύο δωμάτια, όπου το ένα, αυτό που αντικρίζουμε αμέσως µετά την είσοδο είναι εφοδιασμένο µε τζάκι. Τόσο η εκκλησία όσο και το κελί βρίσκονταν σε ερειπιώδη κατάσταση και αναστηλώθηκαν το διάστημα 1994-96.
Όσο για τα καταφύγια που βρίσκονται προσκολλημένα στο δυτικό τοίχωμα του ναού, αυτά είναι κατά πολύ νεότερα· κατασκευάστηκαν το 1939 από τον «αείμνηστο» - κατά τους Πεντελιώτες - λατόµο Μανώλη Μοσχού.
στ΄. Η πηγή
Η σημερινή πηγή βρίσκεται δίπλα στον γέρικο πλάτανο. Η αρχική πηγή βρίσκεται 15-20µ. ανατολικά της σκήτης και το νερό γέμιζε μια τετράγωνη στέρνα, λίγο πιο κάτω, προς την αφετηρία της παρακείμενης ρεματιάς. Πολύ κοντά βρίσκεται και μια µμεγάλη μαρμάρινη γούρνα η οποία θα πρέπει να ήταν σε χρήση σε πολύ παλαιότερους χρόνους. Έτσι είχαν τα πράγματα μέχρι το 1986, ώσπου κάποιοι αποφάσισαν να χαλάσουν την πηγή, ενώ αργότερα μια ομάδα προσκόπων «έπιασε» το νερό λίγο πιο πάνω. Το 1996, µε την αναστήλωση του ναού κατασκευάστηκε νέα πηγή, αυτή που βλέπουμε μέχρι σήμερα.
